فراگیری زبان های خارجی، امروزه نقش چشمگیری در برنامه ریزی های شخصی افراد جامعه، بدون توجه به جایگاه اجتماعی آنان ایفا می کند. هر فرد از دو منظر به زبان های خارجی و لزوم یادگیری آن می نگرد، نخست علاقه و کشش های شخصی، دوم نیاز. علاقه، زاییده فرانگری به محیط پیرامون و درک دگرگونی های ارتباطی بستر زندگی است. گسترش استثنایی دنیای اطلاعات و همه گیر شدن بیش از پیش پایگاه های اینترنتی مجلات، نشریات شبکه های ماهواره ای در کنار دسترسی بی سابقه جامعه به فیلم و سریال های خارجی، حقیقت تغییر فرهنگ ارتباطی انسان در دهکده جهانی را پیش دیدگان اکثریت مردم گشوده و آشکارا بارقه های علاقه به ارتباط با دنیای خارج را در افراد جوامع خواهان پیشرفت پدید آورده است. و در مورد گزینه دوم یعنی نیاز فرد، باید به این نکته توجه داشت که افراد بیشماری با در نظر گرفتن شغل یا رشته تحصیلی خود، بدون توجه بارز به برجستگی جنبه علاقه، می بایست یادگیری زبان را به برنامه های روزانه یا هفتگی خود بیفزایند تا با دسترسی به منابع و سرچشمه های مورد نیاز، در کار خود موفق تر و در رشته تحصیلی پیشرو باشند. اما آنچه در این بین حائز اهمیت می باشد این نکته است که بچه ها و دانش آموزان در مقطع ابتدایی تحصیلی چه علاقه ای برای یادگیری زبان انگلیسی می توانند داشته باشند، در حالی که هنوز با الفبای زبان مادری خود به خوبی آشنا نشده اند، ضمن این که هیچ گونه نیاز کاری به فراگیری زبان انگلیسی در پنج سال اول تحصیلی آنها احساس نمی شود.
در اوایل سال جاری وزیر آموزش و پرورش از بررسی طرحی سخن به میان آوردند که براساس آن درس زبان انگلیسی به دوره ابتدایی راه می یابد. البته ایشان گفته بودند این درس به شدت در شورای عالی آموزش و پرورش مورد بحث است و بعد از جمع بندی نظرات کارشناسان نظر نهایی اعمال خواهد شد. هرچند که ظاهرا هنوز این طرح مسکوت مانده است، اما اخیرا برخی از نمایندگان مجلس با اشاره به این که بهترین زمان یادگیری زبان دوران کودکی است، این طرح را به جریان انداختند و تاکید دارند امروزه با پیشرفت زیاد و سریع وسایل کمک آموزشی و اینترنت، نظام آموزشی ما همچنان همان متد سنتی و ناکارآمد خود را دارد که این نشان می دهد نظام آموزشی کشور نیاز به تحول بیشتر دارد. اما این که آیا با تدریس زبان انگلیسی در دوره ابتدایی، سیستم آموزشی کارآمدی خواهیم داشت، دانش آموزان به پیشرفت های علمی چشمگیرتری دست می یابند و آیا یادگیری در این مقطع بهتر انجام می شود و چه بایدها و نبایدهایی در مورد چگونگی آموزش زبان انگلیسی وجود دارد، از مهمترین موضوعاتی است که در دو شماره گزارش پیش رو به بحث و بررسی درباره آنها می پردازیم.

نظریه منسوخ؛ آموزش در سنین پایین
راحت تر و با کیفیت تر است موضوع چگونگی آموزش زبان انگلیسی، ضعف ها و قوت ها و بایدها و نبایدهای آن سال هاست که در محافل علمی و رسانه ای مطرح بوده و هرازچندگاهی راهکارهایی برای افزایش کیفیت آموزش این درس ارائه می شود.

در این که برخی فارغ التحصیلان دوره آموزشی قبل از دانشگاه دبستان تا پیش دانشگاهی در سطحی نیستند که بتوانند نیازهای خود را در حین تحصیل در دانشگاه و به هنگام رجوع به متون انگلیسی برطرف کنند، تردیدی نیست. اما این سوال مطرح می شود که آیا با وارد کردن درس زبان به دوره ابتدایی این مشکل حل می شود و اگر بچه ها از همان آغاز تحصیل و شروع یادگیری الفبای فارسی به آموزش زبان انگلیسی بپردازند، سریع تر زبان دوم را فرا می گیرند و در آینده تسلط بیشتری بر آن خواهند داشت؟

به نظر می رسد کسانی که به وارد کردن درس زبان انگلیسی به دوره ابتدایی اعتقاد دارند، از این نظریه منسوخ ایده گرفته اند که آموزش در سنین پایین راحت تر و با کیفیت بالاتر انجام می شود.

«داگلاس براون» از متخصصان مطرح آموزش زبان با اشاره به تحقیقات انجام شده در این خصوص اعتقاد دارد تنها و تنها نتیجه آموزش زبان از سنین پایین تر، نزدیک بودن لهجه یادگیرنده به متکلمان اصلی زبان هدف است. یعنی در صورتی که این روش به نتیجه برسد، محصلان ایرانی خواهند توانست با لهجه مثلا بریتانیایی و یا آمریکایی، انگلیسی صحبت کنند. دانشمندان آموزش زبان معتقدند همان گونه که یادگیری در سنین پایین مزیت هایی دارد، یادگیرندگان سنین بالا نیز امتیازاتی دارند، از جمله این که از قدرت پردازش ذهنی بالایی برخوردارند.

ضعف این طرح آنجاست که نه تنها برپایه یک تئوری آموزشی منسوخ ارائه شده، بلکه هدف از آموزش زبان انگلیسی در ایران را نیز به درستی مشخص نکرده است. براستی نیاز دانشجویان و دانش آموزان به زبان انگلیسی در چه حد است؟

سیدعمار موسوی کارشناس آموزش زبان انگلیسی در گفت وگو با گزارشگر کیهان در پاسخ به سؤال فوق می گوید: «قطعاً اشخاص متفاوت نیازهای مختلف با سطوح گوناگون به زبان انگلیسی دارند و هر کس متناسب با نیاز خود به فراگیری آن می پردازد. بسیاری هستند که نیازشان در حد مراجعه به متون علمی است و کسانی هم هستند که به دلیل مسافرتها یا روابط کاری و تجاری نیاز به تسلط در حد مکالمه دارند. اما راه تأمین این نیازهای گوناگون تزریق زبان انگلیسی به فرهنگ ایرانی نیست.»

آقای موسوی اضافه می کند: «وارد کردن درس زبان به دوره ابتدایی با هدف فراگیر کردن تسلط کامل محصلان به انگلیسی نه تنها در راستای نیازهای واقعی ما به این زبان نیست، بلکه تبعات و آثار فرهنگی زیانباری به همراه دارد.»

این کارشناس آموزش زبان اضافه می کند: «در صورت عملی شدن این طرح، دانش آموز دوره ابتدایی که در حال یادگیری الفبای زبان فارسی است و هنوز استخوان بندی ملی اش محکم نشده در معرض یک زبان و فرهنگ دیگر قرار خواهد گرفت. ضمن این که انجام این طرح اساساً یک خطر بزرگ برای زبان فارسی و فرهنگ ملی است.»

زبان فارسی هویت دینی مذهبی و ملی ماست
زبان فارسی یکی از نشانه های حاکمیت عرضی کشور است و سیاست آموزش زبان انگلیسی نباید به زبان شیرین و مادری فارسی لطمه بزند.

دکتر علی اکبر فراهانی عضو هیئت علمی گروه زبان دانشگاه تهران در گفت وگو با گزارشگر روزنامه کیهان می گوید: «اگر آموزش زبان انگلیسی جایگاه خاص و ویژه ای در فرهنگ ما داشته باشد، به وضعیت دو زبان گونگی دچار می شویم و زبان فارسی تحت الشعاع زبان انگلیسی قرار می گیرد. مثل کشور هند که در حال حاضر اکثر قریب به اتفاق مردم انگلیسی را خیلی خوب تلفظ کرده و به ندرت از زبان بومی استفاده می کنند.»

وی با اشاره به این که تحقیقات نشان داده مردم هند، زبان هندی را برای بیان مسائل عادی و مکالمات روزمره بکار می برند و از زبان انگلیسی بعنوان زبان تخصصی استفاده می کنند اضافه می کند: «ورود درس زبان خارجی به دوره ابتدایی مستلزم وجود دبیران با تجربه و متخصص است که در حال حاضر متأسفانه به اندازه کافی معلمان زبان آموز حتی برای مقاطع راهنمایی و دبیرستان هم در اختیار نداریم و این کار فقط اتلاف هزینه و انرژی است که در نهایت به آن نتیجه مطلوب نخواهیم رسید.»

این عضو هیئت علمی گروه زبان دانشگاه تهران با اشاره به این که زبان فارسی نیاز به تقویت بیشتر دارد، خاطرنشان می کند: «اگر زبان انگلیسی را بیشتر تقویت کنیم، جایگاه زبان فارسی نه تنها در خاورمیانه، بلکه در سطح جهان تضعیف می شود.»

وقتی به این استاد زبان می گویم نیاز روز جامعه و گسترش و پیشرفت علم در سطح بین المللی را هم نمی توانیم نادیده بگیریم، در توضیحاتی می گوید: «به جای این که آموزش زبان را از مقطع ابتدایی و در سطح خیلی پایین آغاز کنیم، بهتر است همین هزینه را صرف تربیت مترجمان حرفه ای کنیم تا به کمک آنها بتوانیم در مواقع نیاز به منابع انگلیسی دسترسی یابیم.»

وی اضافه می کند: «نیازهای علمی به منابع انگلیسی را باید از طریق آموزش مترجمان حرفه ای برآورده کنیم نه این که آموزش زبان بیگانه را فراگیر نماییم و از زبان اصلی و رسمی خودمان غافل شویم.»

دکتر فراهانی خاطرنشان می کند: «در حال حاضر هم لطمات جبران ناپذیری متوجه زبان فارسی شده است، درست است که زبان انگلیسی یک زبان بین المللی است و افراد برای پیشرفت در زمینه های علمی و فنی باید با این زبان آشنایی داشته باشند، اما می توان این نیاز را از طریق افراد با تجربه و با کمک مترجمان حرفه ای حل نمود، ضمن اینکه نباید از این مسئله هم غافل شد که در ایران نباید بحث زبان مادری و فارسی فراموش شود. زبان فارسی هویت دینی ملی و مذهبی ماست و باید بیش از پیش تقویت شود، هر چه به زبان انگلیسی بها بدهیم و بچه ها را موظف به آموزش و فراگیری آن در سنین پایین کنیم، از اهمیت زبان فارسی کاسته ایم، کاری که الان آموزشگاه های خصوصی آن را انجام می دهند و من واقعاً احساس خطر می کنم.»

آموزش زبان، انتقال فرهنگ را در پی دارد
آموزش زبان انتقال فرهنگ را به دنبال دارد اگر قرار باشد با آموزش زبان انگلیسی از مقطع ابتدایی، دانش آموزان با یک تغییر فرهنگ مواجه شوند، لازم است دقت نظر بیشتری در مورد اجرای این طرح صورت گیرد و نباید عجولانه تصمیم گرفت.

خانم فاطمه قربانی معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش در گفت وگو با خبرنگار سرویس گزارش روز کیهان با اشاره به این که در حال حاضر ضرورتی برای ورود درس زبان انگلیسی به مقطع ابتدایی دیده نمی شود، در توضیحاتی می گوید: «باید ببینیم از آموزش زبان انگلیسی چه هدفی داریم، اگر قرار باشد در دوره کودکی و در مقطع ابتدایی بچه ها زبان دومی را یاد بگیرند، نکات ریز و ظریف زیادی وجود دارد که از تمام جهات باید مورد بحث و بررسی قرار گیرد. حدود ۳/۲ جمعیت دانش آموزی کشور را روستاییان و عشایر تشکیل می دهند واگر قرار باشد بچه ها همزمان دو زبان را آموزش ببینند برای این افراد آموزش ها بسیار سنگین خواهد بود.»
خانم قربانی می گوید: «با توجه به این که آموزش زبان، انتقال فرهنگ را به دنبال دارد، اگر هدف از یادگیری زبان دوم برقراری ارتباط باشد و به دانش آموز کمک کند که وی بتواند فرهنگ اصیل اسلامی را توسعه دهد، خیلی خوب است، اما اگر آموزش زبان خارجی به گونه ای در اجرا عملیاتی شود که فرهنگ دیگری را وارد خانواده ها و جامعه کند خطرناک است بنابراین نباید در ورود آموزش زبان انگلیسی به مقطع ابتدایی عجولانه تصمیم گرفت.»
وی اضافه می کند: «با توجه به این که تمام رفتارها و شخصیت بچه ها در دوران ابتدایی شکل می گیرد، هر نوع آموزشی نیز در این تغییر رفتار تاثیر بسزایی دارد و اجرای طرح مذکور نیز نیاز به کار کارشناسی بسیار دقیقی دارد.»
خانم قربانی می گوید: «باید ببینیم آموزش زبان انگلیسی چگونه می تواند در توسعه فرهنگ اصیل اسلامی موثر باشد، اگر این آموزش زودهنگام به اشاعه این فرهنگ کمک می کند، در اجرا تمام زیرساخت های آن باید آماده شود. اما با توجه به شرایط موجود ورود زبان انگلیسی به دوره ابتدایی هیچ کمکی در این مورد نمی کند، چون دانش آموزان تا زمانی که به زبان فارسی تسلط کامل نداشته باشند، در برقراری ارتباط نمی توانند تاثیرگذار باشند.»